Maandelijks archief: januari 2013

Hoe creëren we een nieuwe economische crisis?

‘De aantasting van de onafhankeljkheid van de centrale banken kan leiden tot een wereldwijde valutastrijd’. Dit zei Jens Weidmann in een nieuwjaarstoespraak. Hij doelde op de de druk van overheden op centrale banken om de munt te devalueren om zo aan concurrentiekracht te winnen.

Het is nog niet zo lang geleden dat centrale banken van landen maar een taak hadden: het beschermen van de waarde van de nationale valuta (prijsstabiliteit). Dat was nog zowat het enige veiligheidssyteem in ons geldstelsel, nadat alle bank- en beursregulering was afgeschaft. Sluipenderwijs is daar als antwoord op de economische crisis een doelstelling bijgekomen: het stimuleren van economische groei. De eerste doelstelling wordt daarbij ondergeschikt gemaakt aan de tweede. Het is niet moeilijk te voorspellen wat hiervan de gevolgen zijn. In de eerste plaats de hierboven genoemde valutastrijd, die overigens de groei van de wereldhandel zal schaden (en dus uiteindelijk juist economische groei zal tegenwerken). In de tweede plaats: te hoge inflatie, met alle nadelen van dien. Dit nieuwe beleid gaat schuil onder de naam van NGDP: Nominal Gross Domestic Product Targeting. Als je iets een mooie naam geeft klinkt het altijd onschuldiger dan het is.

De groei van het nominale bruto binnenlandse product (bbp) wordt dus een doelstelling op zich. Daarbij maakt het niet meer uit of die doelstelling wordt bereikt door volumegroei of door inflatie. Dit is al praktijk in de Verenigde Staten en sinds eergisteren in Japan (en feitelijk ook in China), en het laat zich aanzien dat vele landen, waaronder het Verenigd Koninkrijk in de eerste plaats, zullen volgen. Als een van de laatste zal Europa met de euro, wat dan een duurte-eiland in de wereld is geworden, bakzeil halen en ook volgen, ondanks wat de heer Weidmann ook moge beweren. Dan is er niets ten goede veranderd (zelfs de doelstelling van economische groei kan dan niet meer worden gehaald) en zo scheppen we de nieuwe economische crisis (als we de huidige al niet continueren). Zo komt Jan Splinter uiteindelijk niet door de winter.

Ik zeg in het bovenstaande niets nieuws. Er is vrijwel geen econoom of centrale bankier in de wereld die dit niet weet. Het is ook niet zo moeilijk om dit in te zien. Als ik, als niet-econoom en eenvoudige krantenlezer dit al kan zien, ja, wie dan niet? Wat me werkelijk interesseert is: waarom doen we dit dan? Ik ga er niet op voorhand van uit dat de verantwoordelijke personen van kwade wil zijn. Of dom. Wat ik wel zie, is dat hier wanhoop en onmacht achter zit. We weten eigenlijk wel hoe we de wereld niet moeten besturen, maar hoe wel? Het vraagt fantasie en creativiteit en moed om dat uit te vinden. En daaraan zou het onze leiders wel eens kunnen ontbreken.

En Obama dan? Ach, hij is zeker een groot spreker, een nette man en een man van goede wil. Maar een goede leider? Misschien is hij te vroeg geboren. Werkelijk grote leiders staan op in tijden van crisis. De crisis moet zo heftig zijn, dat alle tegenstand kan worden overwonnen, en de huidige crises zijn nog te weinig acuut.

Wat me ook interesseert is wat de culturele en spirituele betekenis van dit alles is. Hoe gaan we de bewustzijnsomslag maken waar de wereld naar hunkert? Misschien wel door steeds grotere en nieuwe crises te creëren. Dan zou de bovenstaande ontwikkeling positief geduid kunnen worden.

(met dank aan Maarten Schinkel, NRC/Handelsblad 22 januari 2013)

Twijfel te koop – vervolg.

2 reacties

Dit bericht is eigenlijk niet goed te volgen als je het vorige bericht niet hebt gelezen. Dus ik nodig je van harte uit dat te doen.

De voorzitter van de alumni-vereniging van andragologen bleek minder absoluut aan zijn eerdere uitspraken vast te houden dan ik had gedacht. Hij accepteerde onze reactie, heeft de formuleringen van Jan Paul en mij overgenomen en nodigt ons alsnog van harte uit onze presentaties voor de alumni-vereniging op 23 maart te houden. Dat zullen we dus doen. Jammer dat die niet openbaar zijn – ik had jullie er graag bij uitgenodigd. Gelukkig is het conflict(je) is dus opgelost.

Ook minister Kamp had ik iets te negatief ingeschat. Uit zijn presentatie in de Tweede Kamer blijkt dat hij inmiddels geheel niet meer twijfelt aan de ernst van de klimaatcrisis en het feit dat deze grotendeels door de mensheid wordt veroorzaakt, en dat hij zich volledig baseert op wetenschappelijke bevindingen. Tot zijn eer moet ook worden gezegd, dat hij dan ook volstrekt duidelijk is en er geen doekjes om windt, zoals we van hem gewend zijn. Welk consequenties dit zal hebben voor het regeringsbeleid staat overigens nog te bezien

Iets anders. Op Buitenhof zag ik vandaag Feike Sijbesma, CEO van DSM, die morgen een speech zal houden over duurzaam ondernemen op het World Economic Forum in Davos. Ondanks hardnekkige pogingen van de presentatrice, Marcia Luyten, kwamen er geen baanbrekende opmerkingen uit zijn mond, anders dan zaken die op dit terrein al tien tot twintig jaar worden gezegd. Ik geloof wel dat de man van goede wil is, maar werkelijk baanbrekende ideeën zijn van hem denk ik niet te verwachten. Die zullen dus van onszelf moeten komen. We kunnen niet gaan zitten en wachten tot anderen het voor ons uitdenken – want dat doen ze niet of dat kunnen ze niet. Kortom: werk aan de winkel!

En verder: Ik vermoed dat ik het in een van de volgende blogs ga hebben over de verkiezingen in Israël. Ik dacht dat het niet rampzaliger kon met dat land, maar ik blijk me te hebben vergist. Daarover later meer. Tot dan!

Twijfel te koop – vraag en aanbod van klimaatscepsis. Een conflictje.

2 reacties

Ik zou een lezing houden voor de alumni-vereniging van andragologen (waar ik zelf lid van ben) om mijn nieuwe boek te promoten (Voor niets gaat de zon op – blauwdruk voor een waardige wereld). Ze vroegen me om een tweede spreker uit te nodigen, die een aspect van mijn boek nader zou kunnen inkleuren. Daarvoor had ik Jan Paul van Soest gevraagd, mijn vriend en milieukundige, die de volgende write-up inleverde:

“Twijfel te koop – vraag en aanbod van klimaatscepsis.

De aarde warmt op, de uitstoot van broeikasgassen door de mens is daarvan de oorzaak. Dat is wetenschappelijk zo goed als zeker. Maar hele volksstammen twijfelen daaraan. Waarom? Er is aanbod van, en er is vraag naar ‘klimaatscepsis. Conservatieve denktanks in de VS, betaald door de fossiele brandstoffenindustrie, maken een zondvloed aan contraire rapporten en artikelen, die gretig door de media worden overgenomen. Deze twijfelindustrie heeft een compleet paralleluniversum geproduceerd. Maar zonder vraag geen aanbod. De behoefte aan ontkenning van de realiteit is groot. De kant-en-klare rationalisaties van de twijfelindustrie gaan er in als koek. Groepsprocessen en subculturen versterken de neiging de ogen voor de werkelijkheid te sluiten. Afwijzen van de (klimaat)wetenschap is een cultureel statement geworden die de groepsidentiteit uitdrukt. Is het sceptisch tij te keren? Of maakt de realiteit van de klimaatverandering zelf een einde aan de ontkenning?”

Daarop kreeg ik van de voorzitter van de vereniging de volgende reactie (enigszins door mij ingekort):

“Ik had uiteraard via Google geprobeerd een beeld te krijgen van Jan Paul en was dus gewaarschuwd dat hij het populariseren niet schuwt. . . . . .nu lees ik met ongenoegen zinnen “als zo goed als zeker” na een boude bewering, die niet – zo goed als zeker – wetenschappelijk is aangetoond. De volgende zin over de volksstammen misstaat in een pamflet, maar zeker ook in een write up voor een bijeenkomst in de Eggertzaal. De zinnen daarna spreken me ook niet aan.
Dit gaat zo niet de lukken.
. . . Bovendien ben ik niet geïnteresseerd in de (achtergronden van) klimaatscepsis etc. ”

Dit is dus een uitstekend voorbeeld van wat Jan Paul aan de orde had willen stellen. Ik heb toen het volgende antwoord teruggestuurd (ook enigszins ingekort):

“Jan Paul baseert zijn uitspraken op feiten, en in de klimaatdiscussie (en niet daar alleen!) is nu juist het probleem dat de discussie gevoerd wordt op basis van meningen. Onder het mom van hoor en wederhoor worden meningen tegenover feiten geplaatst. De meningen worden namelijk gesponsord door gevestigde belangen (net zoals destijds de tabaksindustrie de anti-rookcampgne ondermijnde; tot op zekere hoogte nog steeds). Dat is een grof schandaal, en daarover zal Jan Paul op een gematigde en rustige maar wel duidelijke manier de waarheid naar voren brengen.

Ook minister Kamp trapt in deze valkuil, zie de opening van Trouw van vandaag [Dat was dus woensdag j.l.]. Hij wil de feiten, maar stelt tegenover de gedegen adviezen van KNMI en PBL de mening van een fanaticus, die zich NIET baseert op feiten. Als hij een journalist had willen raadplegen had hij ook een echte wetenschapsjournalist kunnen kiezen, zoals bijvoorbeeld Karel Knip van NRC/Handelsblad. Zoals hij het nu doet is hij een perfect voorbeeld van wat Jan Paul bedoelt.

Het zouden bij uitstek de andragologen moeten zijn die hiertegen stelling nemen. Wellicht vraagt dat enige moed, maar dat mag je van andragologen toch verwachten?”

Verder heb ik gemeld, dat als de vereniging bezwaar blijft maken tegen de komst van Jan Paul, ik zelf ook niet zal komen. Aan censuur wordt door mij niet meegewerkt.

De reactie van Jan Paul op de mail van de alumni-andragologen is ook nog wel interessant:

“Dit is wel fascinerend en verbazingwekkend. En tevens een voorbeeld van het succes van de twijfelindustrie: zo worden dus de beelden gevormd bij mensen die zich even een snel oordeel van de thematiek willen vormen. Wat dan verbaast, juist in kringen van andragologen, is gebrek aan een onderzoekende houding, en een snelle scan op google als realiteit zien.

Zo gaat het klimaat naar de ratsmodee, maar ook de waarheid. Ik geloof dat ik dat laatste nog erger vind.”

Zo maak je nog eens wat mee. Wordt vervolgd.

Wat er aan de hand is.

2 reacties

Als je weet dat gemiddeld 49 % van ons bbp (bruto binnenlands product) in Europa uitgegeven wordt aan collectieve voorzieningen, hoeveel denk je dan dat dat in Amerika is? Het antwoord staat onderaan deze blog – eerst even raden.

De Verenigde Staten zitten heel anders in elkaar dan Europa. De helft van de federale inkomstenbelasting (20 % gemiddeld) wordt weer teruggegeven aan de staten naar verhouding van hun inwonersaantal. Dat betekent dat arme staten in verhouding meer ontvangen dan ze afdragen, en omgekeerd. Het betekent ook dat de helft van de inkomstenbelasting ten goede komt aan de federale overheid (10 % van het bbp). Dat heeft onder andere als consequentie dat er in de VS een stabiliteitsfactor is ingebouwd in hun economisch systeem, omdat armere staten met behulp van dit systeem hun economie gaande kunnen houden.

Als je dat vergelijkt met Europa. Slechts 1 % van ons gezamenlijk bbp wordt door het Centrale Europa uitgegeven. Een structurele herverdeling van middelen, zo dat armere landen meer krijgen vindt bij ons niet systematisch plaats, anders dan via zogenaamde structuur fondsen en speciale subsidies. Van een federaal Europa is dus in het geheel geen sprake, laat staan van een stabilisator.

Waarom is het interessant dit te weten? Wel, voor mij persoonlijk zie ik graag wat er werkelijk in de wereld aan de hand is. Niet alleen op het niveau van de bevolking(en) maar ook op het niveau van het bestuur. Ik wil me daarbij niet laten leiden door verkeerde voorstellingen van zaken in mijn hoofd. Zo ben ik wel eens geneigd het stroperige ge-onderhandel in Europa te vergelijken met het al evenmin efficiënt verlopende proces rond de Amerikaanse begrotingsonderhandelingen. Maar feitelijk zijn de processen onvergelijkbaar. Het gaat om volslagen andere orden van grootte. Het plaatst ook het verzet tegen ‘Europa’ in een ander licht. In de VS bestaat dit verzet tegen het federale systeem niet. Er is wel een beweging voor een afslanking van de staat, maar merkwaardigerwijs juist in die staten die van dit systeem, het meeste profiteren

Onder ogen zien wat er in de wereld aan de hand is maakt me vaak somber, en soms juist heel blij, maar in elk geval brengt het me in beweging en doorbreekt het mijn gevoelens van machteloosheid.

Een paar andere weetjes. Wij komen in Nederland zoveel technici tekort, vooral van hoger niveau, dat verschillende projecten die aan technische ondernemingen zijn aangeboden niet meer kunnen worden uitgevoerd, en naar het buitenland verdwijnen. Opdrachten kunnen soms niet meer worden aangenomen. Aan de andere kant hebben we een werkloosheid van 6 % (in Europa gemiddeld 12 %!) die nog verder zal gaan oplopen, vooral onder mensen met een mbo opleiding, en met name onder de jongeren en de ouderen.

Wat we nodig hebben, naast technici: onderwijzers, leraren, mensen in de verzorgende beroepen, maar onvoldoende mensen kiezen deze opleidingen. Moeten mensen dan maar opleidingen gaan volgen die niet hun eerste keus zijn? Dat lijkt me ook niet zo’n goed idee. Ik heb met politici gemeen dat ik soms ook niet weet hoe het verder moet. Maar anders dan politici geloof ik niet dat als we geen oplossing weten voor een probleem, dat we dan maar moeten doen alsof het er niet is. In tegendeel: als een probleem makkelijk oplosbaar was, dan was het al opgelost, of was er eigenlijk geen probleem. Maar als we geen oplossing weten, is het in elk geval een intellectuele uitdaging!

Van reactie (probleem oplossen, wat ons niet lukt) moeten we naar naar creatie (een nieuwe situatie scheppen), het is al eerder gezegd. De ‘c’ moet naar een andere plaats. ‘It all depends on how you ‘c’ it.’ Zou het creëren van een inspirerende toekomstvisie helpen? Dat is in elk geval wat ik zelf heb gedaan. Misschien zet dat anderen aan het denken, en kan het een bijdrage zijn voor het omzeilen van alle bovengenoemde problemen, maar ik elk geval neemt het bij mezelf de verlamming weg (met name als ik er ook over communiceer), en geeft me een wenkend perspectief. Volgens mij is dat ook goed voor mijn gezondheid. Daarom dus. . .

In de VS wordt 40 % van het bbp besteed aan collectieve uitgaven. Het is lager dan in Europe, maar niet zoveel lager als ik had gedacht.

Wat betreft de gegevens in deze blog: met dank aan Maarten Schinkel, Marike Stellinga en Ariane Kleijwegt,. (NRC/Handelsblad)

De kredietcrisis revisited

Geef een reactie

_{Nu dacht ik toch aardig te weten wat de oorzaken zijn/waren van de kredietcrisis, nadat ik dat voor mijn laatste boek uitvoerig had uitgezocht – blijk ik toch nog enkele essentiële aspecten over het hoofd te hebben gezien.}

In de eerste plaats is me gebleken dat al in 2006 bij de direct betrokkenen in grote lijnen bekend was dat het mis zou gaan lopen, en ook waar het probleem zat (namelijk bij de subprime-hypotheken), maar dat de waarde van de hypotheekobligaties en de daarvan afgeleide producten (CDO’s) op de markt onveranderlijk hoog bleef. Dat geldt ook voor de waarderingen (ratings) van die producten door de kredietratingsbureau’s (die overigens misschien NIET wisten wat er aan de hand was – om de simpele reden dat ze dat nooit uitzochten). Omgekeerd bleven de premies voor verzekeringen tegen koersval (CDS) onverminderd laag, evenals de marktwaarde van die verzekeringen. Hoe kon dat?

Als we bewuste misleiding (fraude) en extreme domheid even uitsluiten, dan blijft er maar een verklaring over: de bezitters van de hypothheekkobligaties en de CDO’s hadden zulke omvangrijke posities op de markt, dat ze er eenvoudig niet in een keer uit konden stappen, zelfs niet in gedeelten. Dat zou namelijk een enorme koersval van die producten hebben veroorzaakt, waardoor het hele systeem in elkaar zou zijn gedonderd, en ze zelf ook nog enorme schade zouden hebben opgelopen. Dus bleef iedereen maar zitten waar hij zat, en groeide de omvang van de markt zelfs nog tussen 2006 en 2008. Dientengevolge was de uiteindelijk klap veel groter dan hij geweest zou zijn als er in 2006 geleidelijk aan zou zijn afgebouwd.

Het tweede punt dat ik over het hoofd heb gezien is dat toen de klap eenmaal gevallen was, daar eigenlijk niemand voor verantwoordelijk is gesteld. Op een enkele uitzondering na zijn alle spelers blijven zitten waar ze zaten en hebben als tevoren wederom miljoenensalarissen opgestreken. Ook werd de schade niet betaald door degenen die het veroorzaakt hadden (met name de handelsbanken) maar overwegend door de overheid – door jou en mij dus.

Wat leert me dit? Een: dat markten, en zeker financiële markten, helemaal geen markten meer zijn, maar gigantische piramidespelen. Dit geldt tot op zekere hoogte ook voor aandelenmarkten. De waarde van een aandeel wordt minder en minder beplaad door de intrinsieke waarde van een bedrijf, maar veel meer door het marktsentiment – de waan van de dag, zeg maar. Markten zijn casino’s. Twee: dat dit spel tot op de dag van vandaag nog steeds op grote schaal doorgaat, en dat de volgende financiële crisis dus alweer in de maak is (en die zal dieper zijn, enzovoort).

Wat doet me dit? Soms word ik er kwaad over, maar mijn overheersende emotie is toch verbijstering. Dat we dit allemaal maar toelaten, en dat de betrokkenen zich daar niet onbehaaglijk bij voelen. Ik blijk dus naïef te blijven, ondanks inmiddels meer dan 70 jaar levenservaring.

En ten slotte: wat kan ik hiermee, en wat kan jij hiermee? Miscchien niet zoveel, maar wat mezelf betreft: toch maar doorgaan op de weg van signaleren en communiceren, zodat in elk geval mijn bewustzijn van wat er gaande is (in en buiten mezelf) wordt gescherpt. Dat zal mij en anderen helpen de keuzes in het leven te maken, die het fundament zullen vormen voor een gezondere toekomst. Maar dat er eerst op economisch en ecologisch gebied nog grote rampen zullen gebeuren staat voor mij wel vast.

(Met dank aan: Michel Lewis, The Big Short, en aan Herman Wijffels en Peter Blom, persoonlijke gesprekken. Zij hebben mijn inzicht gescherpt, maar natuurlijk komt wat ik hierboven heb gezegd volledig voor mijn rekening).

A dignified future.

1 reactie

If we want to solve the economical and ecological problems of our time we have to change our frame of reference, so I wrote last week. Instead of reacting we have to create. It all depends on how you ‘c‘ it. And what is it we want to create? Nothing less than a new society. I call it a dignified world.

If we want to create that we have to start with the values that should form the basis of such a society. I am choosing four: respect, freedom, openness and compassion. Respect includes respect for life, for the mystery, for others, for self, for animals, nature. It also includes wonder, awe: that everything is as it is, respect for beauty. And of course tolerance: seeing the family of men as my brothers and sisters. Freedom includes the awareness that the consequences of our decisions and actions come back to us: the law of karma. Openness implies an attitude of observing and listening; wanting to know (you) . It also includes the courage to sustain the gaze when something is difficult, to receive feedback, and to say what it is that needs to be said. Compassion in fact is the natural effect of the mentioned values.

Let’s now turn to our economic problems. In our new society we need a new economic system. I call this system a considerate economy. That should have four characteristics. It should be a common economy, it should be a solar economy, it should be a sober economy and it should be a fair economy. These characteristics can be deduced from the values I mentioned. Let me elaborate a bit on this.

A common economy is an economy that is owned by us all, not just be a small group. This in my opinion implies that all common goods – land, water, the sea and the oceans, nature, fresh air, raw materials, resources – should be public property, not privately owned. With a solar economy I mean an economy that is based completely on sustainable energy. A sober economy is a pure economy, which doesn’t mean a miserable economy, on the contrary. It means an economy that is not based on scarcity but on abundance. And last but not least, the considerate economy is a fair economy: no fraud, no cheating, no exploitation and extortion.

If individually and collectively we could base our policies and actions on these principles, a complete economic and ecological transition would take place. This may seem far out, but it can be done. It requires a lot of open communication on all levels: micro, meso and macro. Actually, I don’t think we have much choice left anymore. If we don’t choose for a considerate economy, in the end it will result in the total collapse of our human system. But I am hoping and trusting that when push comes to shelf, we will choose for our own survival. (although the debating culture in the American Congress is not encouraging. Maybe the need is still not high enough!)

The impossible dilemma between cutting expenditure at the one hand and investing at the other is only solvable within this new perspective. In this blog it all sounds deceptively simple, but that is due to the fact that I have to be very condensed in this blog. For Dutch readers, it is all elaborated about in my latest book: The sun is shining freely for everyone – a blueprint for a dignified world. And for the English speaking readers: trust me, I am not as naive as you might think. Think about it, and you may find your own way and your own contribution to a better world. The time of transformation is NOW.

(I apologize for mistakes in my English. Blogs are cursory – not stuff for correction by a native speaker).