Maandelijks archief: januari 2023

De zin van het kwaad.

(vervolg op mijn blog van vorige week)

Het wezen van de wereld ligt in het kwade en in het goede en het een kan zonder het ander niet in leven zijn.
Jacob Boehme

Waar komt het kwaad vandaan? Ik ga er van uit dat dit heelal voortkomt uit één oorsprong – een theorie die ondersteund wordt door de huidige wetenschappelijke inzichten dat dit universum is voorgekomen uit één – bijna – singulariteit middels de oerknal*). De consequentie hiervan is dat het kwaad en het goede voortkomen uit een gemeenschappelijke bron. Ik geloof dus niet in een aparte bron van het kwaad zoals Ahriman (in het Zoroastrisme) of Satan of de demiurg bij de Katharen en in sommige gnostische geschriften. Als die aparte bron wel zou bestaan zouden er dus twee naast elkaar bestaande oorsprongen moeten zijn – maar dan rijst de vraag: waar komen die beide ‘oorsprongen’ dan vandaan? Dat zou dan een oudere ‘echte’ oorsprong moeten zijn – dus dan komt het kwaad toch weer uit dezelfde oorsprong als het goede. Kortom: het bestaan van een kwaad als onafhankelijke entiteit naast het goede is in elk geval logisch onwaarschijnlijk. (Overigens zijn er ook in de bijbel al metaforische aanwijzingen voor het feit dat het kwaad naast het goede ook door God zou zijn geschapen. Denk bijvoorbeeld aan de slang, en de boom van kennis van goed en kwaad in Genesis, beide door God geschapen.)

Dit antwoord op de vraag ‘waar vandaan’ geeft echter geen antwoord op de vraag ‘waartoe is het kwaad geschapen?’ Deze vraag verwijst naar een nog fundamentelere vraag: waartoe is dit heelal überhaupt geschapen? Heeft de schepping eigenlijk wel een doel? Is het wel doelbewust geschapen? Strikt genomen kunnen we dat niet weten – maar we kunnen door schouwing van de wereld wel tot een vermoeden komen. Diepe schouwing kan leiden tot gevoelens van verwondering, ontzag, ontroering, mystieke openbaringen en ervaring van schoonheid. Daaruit kan zich een geloof ontwikkelen in de betekenis van deze wereld. Volgens velen wordt die gezien in de ontwikkeling van het bewustzijn.

Als we hier zijn aangekomen kunnen we de vraag naar de zin van het kwaad stellen. Traditioneel worden hier voor zover ik kan overzien twee redenen voor gegeven.

Zonder de aanwezigheid van het kwaad zouden we het goede niet kunnen waarnemen. Zoals een vis het water niet kan waarnemen (omdat er in zijn leven geen tegenstelling van water is) zo kunnen wij alleen het goede waarnemen door het af te zetten tegen het kwaad. Wij kunnen de werkelijkheid om ons heen überhaupt alleen waarnemen middels antinomieën (onderling verbonden tegenstellingen). Daarom is het zo dat hoe meer we ons in het kwaad verdiepen, des te meer we in het goede kunnen doordringen.
De tweede reden hangt hier nauw mee samen. Door het waarnemen van het goede en het kwade naast elkaar kunnen we er tussen kiezen. Zonder het kwade is er geen keuzemogelijkheid en dus geen vrijheid en verantwoordelijkheid. Deze vrijheid is nodig voor de ontwikkeling van ons bewustzijn.

Zo bezien vervult Poetin een belangrijke functie. Doordat hij het kwaad faciliteert confronteert hij ons met de mogelijke goedheid van de mens. Dat is een mooi bruggetje naar het blog van volgende week, dat zal gaan over de oorlog waarin we meer en meer verwikkeld raken.

Jezus en de duivel
Simon Bening – The Temptation of Christ (16e eeuw)

•) Een singulariteit is in de kosmologie een punt met een oneindig klein volume en een oneindig grote dichtheid.

Het absolute kwaad.

1 reactie

Het kwaad in de wereld heeft me al lang gefascineerd. Ik heb daarover ook al herhaaldelijk gepubliceerd.*) Maar dezer dagen kwam ik er opnieuw over te denken, doordat ik het boek East of Eden van John Steinbeck herlees. Daarin komt een karakter voor, Cathy, die een personalisatie is van pure kwaadaardigheid. Dat is door Steinbeck zo overtuigend beschreven, dat ik tot de conclusie kwam dat dergelijke personen inderdaad bestaan.

Er zijn mensen die beweren dat het kwaad eigenlijk niet bestaat, zoals duisternis eigenlijk niet bestaat. Duisternis is slechts de afwezigheid van licht, maar op zichzelf is het niets. Zo zou kwaad slechts de afwezigheid van het schone en het goede zijn, maar op zichzelf niet bestaan. Het zou slechts een hersenschim zijn, een illusie. Ik geloof dat niet. De analogie met licht en duisternis gaat mank, omdat duisternis van zichzelf geen energie heeft, maar kwaad wel. Ik geloof dat het kwaad daadwerkelijk bestaat.

Voor dit blog maak ik een onderscheid tussen het relatieve kwaad en het absolute kwaad. Bij het relatieve kwaad spelen andere motieven mee dan alleen het zuiver kwaadaardige. Voorbeelden daarvan is de leugen waarmee een echtgenoot zijn vreemdgaan verzwijgt, of regeringen die willens en wetens problemen voor zich uitschuiven. Zelfs Poetin kan je zien als een manifestatie van het relatieve kwaad, omdat hij ook nog andere, min of meer begrijpelijke motieven heeft; hoewel in dit geval onduidelijk is of deze motieven uitsluitend een tactische dekmantel zijn van het absolute kwaad, of echt zijn gemeend.

Enkele voorbeelden van het absolute kwaad zijn: het met plezier martelen van gevangenen, het neerschieten van onschuldige burgers (in Bachmoet, en soms ook door Israëlische soldaten), het opzetten en financieren van en leiding geven aan de Wagner groep met pure vernietiging van mensenlevens als doel (Jevgeni Prigozjin), en het welbewust verzwijgen van klimaatschade door de eigen activiteiten van het concern en het zich met alle macht verzetten tegen maatregelen om die schade te beperken, terwijl de wetenschap daarover al sinds de jaren zeventig bij het bedrijf door eigen onderzoek bekend was (Exxon; bron: Trouw 13 januari j.l.); met andere woorden: bewust bevorderen van de ondergang van de wereld.

Het absolute kwaad bestaat dus. Dan rijzen er twee vragen: waar komt het vandaan, en waartoe dient het? Daarover een volgende keer.

*) Zie mijn blogs van 21 juli 2022, 27 mei 2021, 8 augustus 2019, 9 februari 1917

Wat betreft het kwaad in de wereld , heb ik ook uitvoerig geschreven in hoofdstuk 3 van mijn boek Voor niets gaat de zon op, een blauwdruk voor een waardige wereld. Dit boek is tweedehands verkrijgbaar, of nieuw te bestellen bij de uitgeverij Elikser. Ook kunt u hoofdstuk 3 downloaden middels deze link: Hoofdstuk-3 : Download

Wat de toekomst brengen moge . . .

Geef een reactie

Hoop is een kwestie van actie
(vrij naar Jane Goodall, Wintergasten, VPRO, 2 januari*)

Zomaar wat berichten uit Trouw van 30 december j.l. Ik kom daar nu pas mee, omdat ik eerst een vervolg moest schrijven op mijn blog van 15 december (dat had ik beloofd en belofte maakt schuld). Maar ik vond de berichten opmerkelijk genoeg om ze alsnog onder de aandacht te brengen.

Bericht 1
Exxon stapt naar de rechter om te voorkomen dat het een winstaandeel van 33 % moet afdragen aan de EU als solidariteitsbijdrage voor de hoge gasprijzen voor burgers en het bedrijfsleven. Dat is ruim € 7 miljard , want Exxon heeft in 2020 23 miljard winst gemaakt door de hoge energieprijzen. In de VS zijn de extra maatschappelijke bijdrage van de energiereuzen niet verplicht, maar in antwoord op een verzoek van president Biden om vrijwillig iets van hun gigantische winsten terug te geven aan de maatschappij, antwoordde Exxon topman Darron Woods met de uitspraak: “nou, dat doen we ook. door dividend aan onze aandeelhouders uit te keren.” Wat mij betreft is dat de gotspe van het jaar 2021. Overigens is Exxon zijn aandeelhouders ook verder ter wille door op grote schaal aandelen in te kopen, waardoor de uitkering per aandeel groter kan worden. Verder overweegt Exxon, evenals Shell en Total nieuwe investeringen in Europa af te bouwen.

Bericht 2.
Op de volgende pagina van hetzelfde nummer van Trouw staat dat het voorstel van Timmermans om het gebruik van pesticiden in 2030 te halveren nu op de tocht staat, want onder druk van de pesticide-lobby en de agro-industie heeft Europese Unie besloten eerst meer onderzoek te doen. Hè, meer onderzoek? We weten toch al lang dat pesticiden NIET schadelijk zijn????? En de biodiversiteit NIET bedreigd wordt????? Een beetje cynische reactie – ik geef het toe. Kennelijk had ik even het contact met mijn hoop verloren. Maar nog altijd minder cynisch dan de hoofdrolspelers in bovenstaande voorbeelden.

Bericht 3 uit Financieel Dagblad, 5 januari).
“Het kabinetsplan om luchthaven Schiphol te laten krimpen naar 440.000 vliegbewegingen per jaar, moet van tafel. Het is niet de oplossing voor de milieulast die de luchtvaartsector veroorzaakt. En Lelystad Airport openen is broodnodig voor de reissector.” Dat zei voorzitter Arjan Kers van de brancheorganisatie van reisaanbieders ANVR op de nieuwjaarsbijeenkomst van de koepel. De oplossing is volgens de ANVR-topman wel de luchtvaart duurzaam innoveren en vooral de vloot vernieuwen. (Hoe lang horen we dat al, en hoe vaak is al aangetoond dat dit op redelijk korte termijn niet werkt?)

Uit deze en soortgelijke berichten blijkt dat bij vele leidinggevende figuren in onze samenleving de ernst van de situatie waarin we verkeren nog niet is doorgedrongen. Of het is wel doorgedrongen, maar dan willen/durven ze het niet verder onder ogen zien, of het kan ze niet schelen. Overigens is bij vele van onze mede-burgers dat inzicht ook nog niet doorgedrongen – althans, er wordt nog niet massaal naar gehandeld (koopgedrag, reisgedrag; zie het vorige blog).

Welke les kunnen we nu hieruit trekken? De hoop niet opgeven zou ik zeggen, en doen wat ons hart en onze handen te doen vinden (zie citaat hierboven). Onze innerlijke roeping volgen. We weten per slot van rekening niet wat de toekomst zal brengen. Wellicht zal ons gedrag die toekomst mede bepalen. Dat is trouwens ook zo als we niets doen. Maar dan kunnen we niet verwachten hoop te vinden.

*) niet gezien? De moeite waard om alsnog te zien op ‘uitzending gemist’.

De elite – zijn wij dat zelf niet?

Geef een reactie

In mijn blog van 15 december heb ik de vraag opgeworpen hoe het weldenkende deel van onze natie, de echte ‘elite’, de grote meerderheid van ons volk die anders denkt (zo er al nagedacht wordt) zou kunnen bereiken en welke rol wijzelf daarbij zouden kunnen spelen.

Vaak wordt er gezegd dat wij als individu weinig invloed hebben op wat er in de wereld gebeurt, en op wat er door politici en bedrijfsleiders besloten wordt. Wij zouden machteloos zijn. Ik denk echter dat wij onze macht onderschatten. Wat is de macht van elk van ons persoonlijk?

Hier volgt een overzicht van onze mogelijkheden, geïnspireerd door een video van George Capanelli (https://www.youtube.com/watch?v=wcTRgtYYu1Y).

De macht van je stem (bij verkiezingen).
De macht van je aandacht (Gedachten leiden tot manifestatie).
De macht van je geld: wat koop je (niet), hoe duurzaam koop je, waarin beleg je, bij welke bank bankier je; in het algemeen: waaraan geef je je geld uit (vlees? vliegen? kleding? luxe artikelen?)
De macht van protest (vooral wanneer je het constant doet), en om te demonstreren
De macht om te ondersteunen (doneren, vrijwilligerswerk, het ondersteunen van petities)_.
De macht die je hebt door uit je ‘comfort-zone’ te stappen (ongemak te accepteren).
De macht van het zorgvuldig omgaan met je energiegebruik.
De macht van zorgvuldig omgaan met je afval en dingen die je niet meer nodig hebt.
De macht van je beroepskeuze (voor wie of welk bedrijf wil je werken?).
De macht om zelf iets te organiseren of actie te ondernemen .
De macht om je openlijk uit te spreken, te pas, en misschien ook af en toe te onpas, in kleine kring (familie, vrienden, verenigingen), in gespreksbijeenkomsten over maatschappelijke vraagstukken, op internet. Kortom: de macht om deel te nemen aan het maatschappelijk debat.
En misschien nog wel het belangrijkste van alles: de macht van regelmatige reflectie en meditatie, waarbij je je aandacht richt op je innerlijk en tegelijkertijd de pijn van de buitenwereld toelaat zonder je daardoor te laten overspoelen. Zo bouw je de veerkracht en liefde op, die uitstraalt in de wereld.

Elk van deze mogelijkheden op zichzelf betekent misschien niet zoveel (behalve de derde; als iedereen in de wereld vegetariër zou worden zou dat de helft van de totale CO₂uitstoot schelen), maar als je ze allemaal zou benutten zou dit een grote invloed hebben. Niet alleen door de handeling zelf, maar ook doordat je gedrag altijd uitstraalt in de wereld. Begrijp me goed: ik zeg niet dat we dit allemaal per se zouden moeten doen – maar we kunnen niet klagen over dat we weinig macht hebben als we de macht en invloed niet ten volle benutten, en ons op die manier bij de ‘elite’ zouden kunnen aansluiten. Als je jezelf een punt geeft voor elk van de bovenstaande mogelijkheden die je benut, dan krijg je een score van 1 – 12 die aangeeft hoe machtig je bent (als je dit cijfer vermenigvuldigt 0,83 krijg je daarvoor een rapportcijfer ?).

Ik wens jullie allen een gezegend nieuwjaar waarin jullie steeds machtiger worden.