Maandelijks archief: juni 2024

Zijn wij dieren?

Duurzaam leven zit niet in de aard van het beestje, zoals een hond ook niet in staat is om een deel van de biefstuk in zijn etensbak tot de volgende ochtend te bewaren.
(Frank Ankersmit in Trouw van 3 juni 2024)
Begeerte heeft ons aangeraakt.
(uit de Internationale, socialistisch strijdlied)

Zijn wij dieren? Ja, natuurlijk. Maar zijn we ook in staat onze dierlijke instincten te overstijgen? Als je kijkt naar de uitslag van de Europese verkiezingen lijkt dat niet zo. Het grootste gevaar dat ons bedreigt, de extinctie door de opwarming van de aarde, blijkt bij de verkiezingen voor het Europees parlement geen rol van betekenis te hebben gespeeld. En het blijkt ook uit onze leefstijl. We zijn nog niet bereid onze instant bevrediging een beetje te verminderen voor het klimaat, of voor onze veiligheid. Toch geloof ik dat we daartoe wel in staat zijn – wat blijkt als we sparen voor een grote uitgave (reis of aanschaf). We moeten er dus maar het beste van hopen.

Ik zit met een probleem. Men zegt dat als we ons te pessimistisch uiten over de klimaatcatastrofe we de meeste ontvangers van onze boodschap van ons vervreemden. Zij willen het niet horen. Men zegt ook dat als onze politici en andere invloedrijke figuren zich zouden uiten als doemdenkers ze hun kiezers en invloed zouden verliezen. Als reactie wordt de klimaatramp als een wat minder ernstig en urgent probleem voorgesteld. En schetst men een mogelijke en leefbare toekomst, ook al is die onwaarschijnlijk. Maar als onze ‘leiders’ daarmee ons gedrag en onze keuzen willen beïnvloeden, blijkt dat ook onvoldoende te werken, getuige wat ik hierboven heb gezegd.

Anderzijds zijn er toch ook wel veel gezaghebbenden die stellen dat als je ernst van de situatie niet expliciet duidelijk maakt mensen ook niet in beweging komen.

Ik zit zelf ook met dit dilemma. Als ik ieder blog zou opschrijven wat ik aangaande onze perspectieven als mensheid werklijk denk, verlies ik binnen de kortste tijd al mijn lezers. Maar als ik de feiten verdoezel, ben ik ook niet geloofwaardig. Ik nodig u graag uit te volgen hoe ik in de komende tijd met dit dilemma worstel, en tegelijkertijd om ook zelf over dit probleem na te denken.

Schuldig?

Geef een reactie

Vergeten te stemmen? Gestemd op populistisch rechts?

Er is geen zonde zo groot als onwetendheid
(Joseph Rudyard Kipling)
Als jij jaarlijks naar Thailand vliegt, staan je kleinkinderen straks in de fik.Wil je dat?
(Frank Ankersmit in Trouw, d.d. 3 mei 2024)

Ik word een beetje moe van de excuus cultuur: excuses over het slavernijverleden, over oude oorlogen in Indonesië en Nieuw Guinea, over het gebrek aan verzet in WO II, kortom, over alles wat we verkeerd deden in het verleden. Ik vind die excuses goedkoop, zolang we niets wezenlijks doen aan de misdaden die we momenteel bedrijven. We brengen de wereld onnoemelijke schade toe door onze leefstijl en consumptiegedrag. Dat geldt ook voor hen die goedwillend zijn ten aanzien van klimaat, biodiversiteit, arbeidsomstandigheden elders in de wereld, of wat dan ook, zoals ik zelf. Ook ik doe mee aan die leefstijl, en zoals ik al vorige week schreef, daardoor voel ik me schuldig.*) Bovendien zijn we, zoals Karl Jaspers en Hanna Arendt stellen, medeplichtig aan het overheidsbeleid, ook al zouden we het zelf anders willen.

Vorige week weet ik onze gevoeligheid voor schuld aan de Christelijke traditie, maar het blijkt dat de beroemde Karel de Grote daar ook sterk aan heeft bijgedragen, met behulp van zijn retoricus Alcuinus. Dit wordt uiteengezet in een artikel in De Groene (15 mei 2024, nr. 20) van Thor Rydin. In dit artikel wordt verder beschreven hoe Karl Jaspers vier vormen van schuld onderscheidt: juridische, morele, metafysische (op grond van ethiek) en politieke. De eerste drie vormen komen alleen op individueel vlak voor, alleen de politieke is collectief. Jaspers stelt dat wij mensen de plicht hebben de politieke schuld om te smelten tot een morele: omdat politieke schuld zonder verdere morele begeleiding maatschappijen ontwricht en democratieën ondermijnt. Korter gesteld: de democratie mag niet alleen aan de politiek worden overgelaten.

Hiermee kom ik terug op de vraag waar ik mijn vorige blog mee eindigde: hoe om te gaan met ons schuldgevoel? Eén oplossing had ik al gegeven: het werken aan en met onze levensopdracht, zodat we een balans vinden tussen levensvreugde en schuldgevoel. Hier wil ik nog twee andere zaken noemen. In de eerste plaats: geen gevoelens onderdrukken; niets weg stoppen. Verbinding maken met datgene waar we ons schuldig over voelen: de pijn voelen van de gevolgen van onze medeplichtigheid. Intiem worden met de nood in de wereld, met het verlies van de natuur, met de dreiging van de klimaatcatastrofe, met het leed veroorzaakt door oorlog en natuurrampen. Het lijkt dat dit zal leiden tot somberheid en pessimisme, maar hoe meer we het verdriet toelaten, hoe meer de liefde vrij komt voor de mensen en de wereld om ons heen, waaruit we de veerkracht putten om het vol te houden. En dat leidt tot de tweede zaak die ik wil noemen: uit de liefde vloeien weer ideeën voort over hoe te handelen. Er is zoveel dat we kunnen doen. Kijk kritisch naar je leefstijl, je consumptiepatroon en je koopgedrag; draag actief of financieel bij aan organisaties die je een warm hart toedraagt, demonstreer, en zo voort. Onderschat niet de betekenis van wat je doet en juist niet doet. Niet alleen dat dat altijd een effect heeft in de wereld (al kan je dat niet altijd zien), maar het helpt je ook je beter te voelen over jezelf. En lees het genoemde artikel van Thor Rydin en het artikel van Frank Ankersmit in Trouw. (zie citaat hierboven: dat is geen beeldspraak maar realiteit)

Disclaimer (blame):

Ik moet het bekennen! Na jaren niet gevlogen te hebben om principiële redenen ga ik volgende week nog een keer vliegen! (naar mijn zuster van 76 jaar in Amerika, die eenzaam is en lijdt aan chronische pijn. Ze ziet zeer naar ons weerzien uit, en ik ook.) Ik ben dus niet alleen schuldig maar heb ook vliegschaamte. Een mooie kans voor u om me dit aan te rekenen.
Volgende week dus geen blog.

Schuldig.

Geef een reactie

Het blog komt twee dagen eerder in verband met de Europese verkiezingen. Ik ben verantwoordelijk.
(antwoord van zuster Pilothea op de vraag wie er verantwoordlijk was voor de oorlogen in Joegoslavië)
Onwetendheid is geen onschuld maar zonde.
(Robert Browning)

Onze ‘beschaving’ is geworteld in de Christelijke traditie. Zonde speelt in die traditie een centrale rol. ‘De mens is onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad’ (Heidelbergse catechismus). De erfzonde rust als een last op ons en volgens de hoofdstroom in het Christendom kunnen we van deze last verlost worden door de genade Gods, die we alleen kunnen ontvangen door het geloof in Jezus Christus en diens opstanding uit de dood. Met de secularisatie is de algemene verbreiding van dit dogma sterk afgenomen, maar in het verborgene leeft dit voort in de vorm van het gevoel tekort te schieten. Dat heeft te maken met de klimaat verandering. 96 % van de mensen weet dat de klimaatverandering plaats vindt en geheel of voor een deel door de mens wordt veroorzaakt; dat is dus ook door onszelf (bron: CBS). Tegelijkertijd beseft men dat we daar in feite te weinig tegen doen. We dragen bij tot de klimaatcatastrofe door ons consumptiegedrag en onze leefstijl. (Terzijde: daardoor dragen we ook bij tot uitbuiting en ellende in de wereld.) De meeste mensen zijn zich daar wel van bewust, maar er zijn ook velen die deze kennis over onszelf zo oncomfortabel vinden dat ze het bewustzijn daarvan onderdrukken. Maar uit de psychologie weten we dat de kennis daarmee niet verdwenen is; deze leeft onbewust in ons voort en heeft van daaruit zijn uitwerking. Een van de gevolgen daarvan is het algemene schuldgevoel. Het maakt daarbij niet uit of de wetenschap over de klimaatramp en onze eigen rol daarin volledig bewust is of niet. Ook dit schuldgevoel kan onderdrukt worden, maar is daarmee evenmin verdwenen. Het is in de plaats gekomen van het voorheen bestaand zondebesef, dat ons vatbaar heeft gemaakt voor dit nieuwe gevoel van tekort te schieten.

Het is mijn overtuiging dat we allemaal op de wereld komen met een levensopdracht. Die kan heel simpel zijn of wat meer gecompliceerd. We kunnen deze levensopdracht vinden door het antwoord op de vragen wat ik in dit leven te leren, te doen en te geven heb. Als het ons duidelijk is geworden wat onze levensopdracht is, en we die ook waar maken, leidt dat tot tevredenheid en voldoening, en vormt dat een effectief medicijn tegen de last van ons schuldgevoel. We kunnen dan een bevredigend leven hebben zonder het schuldgevoel te hoeven weg te stoppen. Het schuldgevoel en de voldoening kunnen dan naast elkaar bestaan. Als we daarentegen eigenlijk niet weten wat onze opdracht of bestemming is, of het gevoel hebben deze niet waar te malen, dan wordt het moeilijker. Een volledige levensvervulling is dan niet mogelijk.

llustratie van François Chifflart, voor *La conscience* van Victor Hugo

Tijdens mijn werkzame leven was ik wat dit betreft goed in balans: ik wist wat mijn levensopdracht was en maakte die zo goed als ik kon ook waar. Dat ik daarbij ook mislukkingen moest incasseren maakte niet uit, al vond ik dat best wel moeilijk. Maar nu ik sinds mijn 75e niet meer werk weet ik niet zo precies meer wat mijn levensopdracht is. Ik geloof in de uitspraak van Richard Bach: Here is a test to find whether your mission on earth is finished: If you are alive, it isn’t. Maar ik mag hangen als ik weet wat mijn missie nu is. En inderdaad, nu heb ik meer last van mijn schuldgevoel. Werk aan de winkel: mijn missie vinden dan wel leren hoe om te gaan met het schuldgevoel. Over dat laatste kom ik nog te spreken.

U kunt uw verantwoordelijkheid als staatsburger niet ontlopen en uw schuldgevoel niet delgen, maar u kunt de scherpte daarvan tijdelijk iets verminderen door over twee dagen te stemmen op partijen die staan voor vrijheid, gelijkheid, soliariteit en eerbied voor het leven.