Mensen hebben een geweldig talent om hun eigen competenties te overschatten. Dat geldt in de hele geïndustrialiseerde wereld. (Daar is uitvoerig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan*). Je kan dat heel duidelijk zien bij mensen als Trump en Wilders, die hun eigen competenties op het gebied van het aanpakken van de grote maatschappelijk problemen tot in het absurde overdrijven, maar in feite geldt het voor iedereen die iets wil bereiken of het al bereikt heeft. Dus ook voor onze politici. En voor onze managers, die hun eigen leiderschapskwaliteiten als regel veel hoger inschatten dan in de praktijk blijkt (ook daar is veel onderzoek naar gedaan, zie Bert Tiggelaar in NRC/Handelsblad van 20 februari j.l.). Het geldt ook voor u en mij. Een goede test is is om eens te kijken hoe oordelend we zijn over andere mensen. Als we negatief oordelen over anderen, stellen we ons in feite op als aan hen superieur. Als ik deze test op mezelf toepas val ik volledig door de mand.
Het tragische gevolg hiervan is dat we blijven steken op ons eigen niveau van incompetentie. Als we immers ten onrechte denken dat we competenter zijn dan we feitelijk zijn, zijn we ook niet gemotiveerd om te luisteren naar kritische feedback of om meer over onszelf te leren. Hoe succesvoller we schijnbaar zijn (we maken carrière, we krijgen bekendheid, boeken resultaten of verwerven aanzien, macht en en status), des te sterker werkt dit proces. Ik heb wel eens vaker gezegd dat succes een bedreiging is voor onze persoonlijke ontwikkeling. Dit proces wordt heel duidelijk beschreven door Robbert Dijkgraaf in hetzelfde nummer van NRC/Handelsblad (De aarde als planeet Wobbegon, zie ook: https://en.wikipedia.org/wiki/Lake_Wobegon).
Het is natuurlijk voer voor psychologen of dit zelfoverschattingseffect feitelijk voortkomt uit een gevoel van minderwaardigheid, of dat het een meer fundamenteel door de evolutie ingebakken verschijnsel is. Maar voor de praktijk maakt dat weinig uit. Om Robbert Dijkgraaf te citeren: “De mens blijkt fundamenteel niet in staat te zijn de eigen incompetentie te herkennen en voelt geen urgentie dit gebrek te herstellen.” Een somber perspectief.
Gelukkig blijkt uit mijn praktijkervaring dat er wel degelijk mensen zijn die over zichzelf willen leren. Anderzijds zijn er niet zo heel veel mensen die zelfontwikkeling als primair doel in hun leven stellen en daarvan de uiterste consequentie aanvaarden; namelijk de pijn en het ongemak dat dit met zich meebrengt accepteren. En volgens mij is dat toch echt nodig als je in de wereld een heilzaam en duurzaam verschil wil maken.
Als we graven naar het diepste, zullen we, zo is mijn vermoeden, ook streven naar het hoogste. Zo moge het zijn.
*David Dunning en Justin Kruger, Unskilled and unaware of it: How difficulties in recognizing one’s own incompetence lead to inflated self-assessments, 1999.