Nu dacht ik toch aardig te weten wat de oorzaken zijn/waren van de kredietcrisis, nadat ik dat voor mijn laatste boek uitvoerig had uitgezocht – blijk ik toch nog enkele essentiële aspecten over het hoofd te hebben gezien.
In de eerste plaats is me gebleken dat al in 2006 bij de direct betrokkenen in grote lijnen bekend was dat het mis zou gaan lopen, en ook waar het probleem zat (namelijk bij de subprime-hypotheken), maar dat de waarde van de hypotheekobligaties en de daarvan afgeleide producten (CDO’s) op de markt onveranderlijk hoog bleef. Dat geldt ook voor de waarderingen (ratings) van die producten door de kredietratingsbureau’s (die overigens misschien NIET wisten wat er aan de hand was – om de simpele reden dat ze dat nooit uitzochten). Omgekeerd bleven de premies voor verzekeringen tegen koersval (CDS) onverminderd laag, evenals de marktwaarde van die verzekeringen. Hoe kon dat?
Als we bewuste misleiding (fraude) en extreme domheid even uitsluiten, dan blijft er maar een verklaring over: de bezitters van de hypothheekkobligaties en de CDO’s hadden zulke omvangrijke posities op de markt, dat ze er eenvoudig niet in een keer uit konden stappen, zelfs niet in gedeelten. Dat zou namelijk een enorme koersval van die producten hebben veroorzaakt, waardoor het hele systeem in elkaar zou zijn gedonderd, en ze zelf ook nog enorme schade zouden hebben opgelopen. Dus bleef iedereen maar zitten waar hij zat, en groeide de omvang van de markt zelfs nog tussen 2006 en 2008. Dientengevolge was de uiteindelijk klap veel groter dan hij geweest zou zijn als er in 2006 geleidelijk aan zou zijn afgebouwd.
Het tweede punt dat ik over het hoofd heb gezien is dat toen de klap eenmaal gevallen was, daar eigenlijk niemand voor verantwoordelijk is gesteld. Op een enkele uitzondering na zijn alle spelers blijven zitten waar ze zaten en hebben als tevoren wederom miljoenensalarissen opgestreken. Ook werd de schade niet betaald door degenen die het veroorzaakt hadden (met name de handelsbanken) maar overwegend door de overheid – door jou en mij dus.
Wat leert me dit? Een: dat markten, en zeker financiële markten, helemaal geen markten meer zijn, maar gigantische piramidespelen. Dit geldt tot op zekere hoogte ook voor aandelenmarkten. De waarde van een aandeel wordt minder en minder beplaad door de intrinsieke waarde van een bedrijf, maar veel meer door het marktsentiment – de waan van de dag, zeg maar. Markten zijn casino’s. Twee: dat dit spel tot op de dag van vandaag nog steeds op grote schaal doorgaat, en dat de volgende financiële crisis dus alweer in de maak is (en die zal dieper zijn, enzovoort).
Wat doet me dit? Soms word ik er kwaad over, maar mijn overheersende emotie is toch verbijstering. Dat we dit allemaal maar toelaten, en dat de betrokkenen zich daar niet onbehaaglijk bij voelen. Ik blijk dus naïef te blijven, ondanks inmiddels meer dan 70 jaar levenservaring.
En ten slotte: wat kan ik hiermee, en wat kan jij hiermee? Miscchien niet zoveel, maar wat mezelf betreft: toch maar doorgaan op de weg van signaleren en communiceren, zodat in elk geval mijn bewustzijn van wat er gaande is (in en buiten mezelf) wordt gescherpt. Dat zal mij en anderen helpen de keuzes in het leven te maken, die het fundament zullen vormen voor een gezondere toekomst. Maar dat er eerst op economisch en ecologisch gebied nog grote rampen zullen gebeuren staat voor mij wel vast.
(Met dank aan: Michel Lewis, The Big Short, en aan Herman Wijffels en Peter Blom, persoonlijke gesprekken. Zij hebben mijn inzicht gescherpt, maar natuurlijk komt wat ik hierboven heb gezegd volledig voor mijn rekening).