Dort, wo du nicht bist, dort ist das Glück. *

Ik had nu eens een wat opwekkende, lichte en hunoristische blog willen schijven, en ik dacht toen: ik neem het onderwerp ‘Geluk’. Ik ben namelijk gelukkig, en dus dacht ik: dat kan leuk worden. Maar helaas, toch weer wat serieuzer en humorlozer. Hoe kan ik op deze manier mijn lezers vasthouden?

Het kwam eigenlijk zo. In het project ‘HappyWorld’ had ik een notitie geschreven, die bewerkt was door een tekstschrijver, en daar stond de volgende zin in: “De overgrote meerderheid (van de bevolking) is onzeker over de toekomst. Angstig”. Waarop een goede vriend van mij als volgt reageerde: “De grote onvrede en angsten die je beschrijft blijken i.h.a. niet uit de sociaalwetenschappelijke onderzoeken, althans niet wat betreft het eigen leven. De Nederlanders behoren tot de gelukkigste volkeren op aarde.” Hij baseerde zijn mening op de enquêtes die wereldwijd gehouden worden naar geluksbeleving. Maar hij maakte als klimaatwetenschapper nu dezelfde fout die hij anderen in de klimaatsdiscussie verwijt. Hij begaf zich op een terrein waar hij niet echt deskundig is.

Als voormalig wetenschapsmethodoloog heb ik op die onderzoeken namelijk wel het een en ander aan te merken. In de eerste plaats: die onderzoeken meten niet ‘geluk’ maar het antwoord op de vraag of mensen zich gelukkig voelen. En dat is heel wat anders. Want het vergt nogal wat om te zeggen: ik voel me niet gelukkig. Dan wordt het leven al gauw onleefbaar. Dus passen mensen, zoals al lang in de psychologie aangetoond, ‘cognitieve resonantie reductie’ toe. In gewone woorden: ze stellen de zaken rooskleuriger voor dan ze zijn (uit zelfbehoud).

Maar er is een wezenlijker bezwaar tegen deze onderzoeken. De vraag is: wat is geluk? Meten deze onderzoeken bevrediging of voldoening? Dat zijn natuurlijk ook maar woorden, maar laat ik het uitleggen. Bij bevrediging denk ik aan het voldaan zijn aan de meest elementaire behoeften. Bij voldoening denk ik aan vervulling: het gevoel dat je je jezelf in dit leven volledig tot uitdrukking kunt brengen en een zinvolle bijdrage kunt leveren, respectievelijk hebt geleverd. Bevrediging is tot op zekere hoogte afhankelijk van uiterlijke omstandigheden, voldoening is meer een proces van ontwikkeling van binnen uit. Bevrediging is altijd tijdelijk (“iedere nieuwe bevrediging schept een nieuwe behoefte”) en blijkt uit een tijdelijke voldaanheid. Bevrediging is vatbaar voor mimetische (=nabootsende) begeerte: willen hebben wat de ander heeft. Voldoening is meer stabiel en blijkt uit levensvreugde, zorgzaamheid, solidariteit, hoop, vertrouwen en zich verbonden voelen. Bevrediging is meer materieel verankerd, voldoening is een geestelijk proces. Ze geven dus elk een ander aspect van geluk aan, en ik heb reden om aan te nemen dat de geluksonderzoeken meer bevrediging meten dan voldoening.

Ik denk dat er op het niveau van voldoening veel meer mensen ongelukkig zijn dan op het niveau van bevrediging. Daaruit valt bijvoorbeeld te verklaren waarom er zoveel onvrede is in de samenleving, ondanks de hoge ‘geluks’scores. Daaruit zou ook te verklaren zijn het gebrek aan verantwoordelijkheid en solidariteit, dat zich aftekent bij een groot deel van de bevolking (Een voorbeeld: welgestelde 65-plussers proberen er alles aan te doen om hun vermogen buiten de berekeningen voor de zorgbijdragen te houden. Ze vinden kennelijk dat de rest van de samenleving daar maar voor moet opdraaien). En bovenal wordt het dan begrijpelijk waarom de overgrote meerderheid niet onder ogen wil zien hoe destructief we omgaan met het milieu, met alle gevaren van dien. Dat kan je namelijk alleen maar aan (zonder ongelukkig te worden) als je in essentie gelukkig bent op het niveau van voldoening.

Voldoening komt dus van binnenuit, en daarin ligt ook hoop verscholen. Geluk ligt dan namelijk binnen ieders bereik, zodra er aan enkele essentiële levensbehoeften (aan voedsel, aan water, aan onderdak) is voldaan. De weg? Onder ogen zien wat is (binnen en buiten je), blijven kijken, en dan doen wat je hart en je hand te doen vinden.**  En dan worden we er ook allemaal nog een beetje beter van.

Dort, wo du bist, dort is das Glück

*Georg Philipp Schmidt von Lübeck   ** Hulp daarbij vind je in mijn recente boek: Voor niets gaat de zon op – blauwdruk voor een waardige samenleving.