Vandaag een voor de afwisseling een puzzeltje. Onderstaand ziet u een symbolische afbeelding van een regio, met daarin 64 gemeenten. De kiezers in de groene gemeenten (36, cirkels) kiezen in meerderheid voor een radicaal klimaatbeleid. De kiezers in de zwarte gemeenten (28, vierkanten) zijn daar echter mordicus tegen. Deze regio mag vier vertegenwoordigers afvaardigen en moet volgens de wet verdeeld worden in vier kleinere districten, die allen even groot moeten zijn. De opdracht is uit te puzzelen hoe u dat zo kan doen, dat de zwarte gemeenten drie vertegenwoordigers en de groene gemeenten er maar 1 mogen afvaardigen. Als enige restrictie geldt dat de districten aaneengesloten gebieden moeten blijven. Het is een districtenstelsel; dus de ‘winner takes all’.
Als u dit puzzeltje heeft opgelost weet u hoe in de Verenigde Staten ‘gerrymandering’ werkt: het zo indelen van kiesdistricten dat de partij die aan de macht is altijd wint, ongeacht het aantal werkelijk uitgebrachte stemmen. Waarom heet dit ‘gerrymandering’? Omdat de eerste partijleider die dit toepaste (in 1812!) Gerry heette, en de resulterende kaart van de kiesdistricten wel wat leek op een salamander.
Er is nog een manier waarop de machthebbers de verkiezingen kunnen beïnvloeden: door maecenassen te vinden die miljoenen schenken, waarmee televisiezendtijd kan worden gekocht waarin de tegenstander zwart wordt gemaakt, soms op bijzonder smerige wijze, en niet ondersteund door feiten. De geldverschaffers doen dat graag want ze kopen op die manier politieke invloed. Transparantie van deze giften, openbaarheid van de bronnen, wordt in de VS door de rechterlijke macht wel aanbevolen, maar is niet verplicht.
Deze oneerlijkheid van het kiesstelsel heeft twee belangrijke gevolgen: de abrupte opkomst van massabewegingen, voorshands vooral ter rechterzijde (Tea Party, Trump), leidend tot het verdwijnen van het gematigde midden ten faveure van de extreme bewegingen, en een grote boosheid en vervreemding bij de kiezers, die zich niet gehoord en gezien voelen.
Amerika zou Amerika niet zijn als er niet ook een tegenbeweging op gang zou komen. Twee derde van de bevolking is volgens opiniepeilingen voor herzien van het kiesstelsel. Interessant: daar moet dus ook een groot aantel kiezers van Trump tussen zitten! Protestbewegingen zoals We The People, Outlaw Dirty Money en Citizens United strijden voor een eerlijk kiesstelsel. Zij boeken bescheiden successen, waarschijnlijk wordt ‘gerrymandering’ binnenkort wettelijk aan banden gelegd, eerst in afzonderlijke staten, daarna federaal.
We zien dat het districtenstelsel zo zijn nadelen heeft, waarvan het belangrijkste de extreme polarisatie is; het uiteenvallen in twee partijen. Zo bezien is de veelkleurigheid van het Nederlandse politieke spectrum zo gek nog niet. Ik zie Baudet c.s. niet zo gauw de absolute meerderheid halen, al ‘bezit’ hij nu de grootste partij (14 % van de stemmen). En bovendien: in Nederland gebeurt alles later. Maar toch lijkt me dat het goed is aandacht gegeven aan wat er in Amerika gebeurt, al is het alleen maar omdat Amerika nog steeds een grote macht is in de wereld. En ook omdat het niet de eerste keer zou zijn dat we slechte gewoonnten van Amerika overnemen. Opgepast dus!
*) Met dank aan Laila Frank van De Groene