Na de tweede wereldoorlog zette de secularisatie die al voor de oorlog begonnen was versneld door. Voor veel mensen was God nu werkelijk dood (eigenlijk pas sinds 1950). Dat idee werd nog versterkt door wat we vlak daarvoor hadden meegemaakt: de gruwelen van de oorlog, de martelingen en folteringen in de concentratiekampen, de genocide. Dit leidde tot een massale geestelijke leegte. Voor velen was het houvast dat God en Jezus (en voor de katholieken: Maria) boden weggevallen en daarmee de zin van het bestaan.

Je zou verwachten dat het humanisme die leegte zou kunnen opvullen, maar dat is maar zeer ten dele gebeurd. Bij oprichting had het Humanistisch Verbond (HV) twee doeleinden: emancipatie van de buitenkerkelijken, en een antwoord te vinden op de geestelijke leegte na de dood van God; met name het bevorderen van de geestelijke weerbaarheid.*) Het eerste doel was in al in 1960 feitelijk bereikt, een opmerkelijke prestatie.(We kunnen ons de vijandigheid die het Humanisme in de vijftiger jaren hier en daar ontmoette, vooral vanuit protestantse kring, nu nauwelijks meer voorstellen). Humanistische en daarmee verwante organisaties hebben een vaste positie veroverd in de zorg, het gevangeniswezen, het leger. Humanitas, een instelling voor maatschappelijk werk, werd opgericht en kreeg een eigen plaats in de wereld van de hulpverlening; er kwamen humanistische bureaus voor Levens- en Gezinsmoeilijkheden; humanistisch geestelijk raadslieden maakten hun opwachting in ziekenhuizen, het leger en de gevangenissen; humanistisch vormingsonderwijs werd ingevoerd in ongeveer een derde van de basisscholen. Er is nu zelfs een universiteit voor Humanistiek, een humanistische omroep (HUMAN) en een humanistische organisatie voor ontwikkelingshulp (HIVOS). Waarschijnlijk vergeet ik nog het een en ander. Alleen op terreinen waar al goede openbare buitenkerkelijke of socialistische**) voorzieningen waren zijn geen nieuwe humanistische organisaties ontstaan.

Het tweede doel van het HV is maar zeer ten dele bereikt. Dat is merkwaardig, omdat er toch een grote behoefte bestond (en bestaat) aan geestelijk perspectief. Maar het HV heeft nooit meer dan 15.000 leden gehad, en buiten het HV vonden weinig activiteiten plaats die de geestelijke leegte konden vullen. Eind zestiger jaren werd dat wat anders: mede onder invloed van de humanistische psychologie (Maslow, Rogers, Fromm, Erikson) kwam de New Age beweging opzetten, die sterk humanistische trekken vertoonde. Veel mensen hebben aan de trainingen en workshops vanuit deze beweging steun ontleend, maar toch is die beweging weer gedeeltelijk uitgedoofd. Wel heeft de beweging veel invloed gehad op hoe heden ten dage veel cursussen in en buiten het bedrijfsleven worden gegeven, en ook bijgedragen tot de introductie van Oosterse spirituele bewegingen (o.a. Boeddhisme, tantra, yoga). Maar uiteindelijk heeft ook de New Age beweging de geestelijke leegte niet kunnen opvullen, althans niet voor de overgrote meerderheid der buitenkerkelijken.

In mijn volgende blog zal ik nader ingaan op de vraag hoe het komt dat het Humanistisch Verbond het gat niet heeft kunnen vullen.

*) Hoe nodig dat is heeft is deze week wel aangetoond; met name gaat het om onze weerbaarheid als onze democratie of rechtsstaat lijkt te worden aangetast.

**) In zekere zin vormden de socialistische organisaties (PvdA, NVV, VARA, Vonk, etc.) een derde zuil naast de protestantse en de katholieke; maar de humanisten wilden zich als groepering niet aan een politieke stroming binden.