Ik open nooit mijn computer en mijn mobiele telefoon op zondag – laat er een dag zijn waarop ik niet verzeil in de hectiek van de soms boze buitenwereld. Maar vandaag maak ik een uitzondering. Mijn blog over het WK voetbal moet er nu uit. Het moet er uit als poepen. En het wordt een lang blog. Voetbalhaters – wend u af.

Normaal kijk ik ook al graag voetbal. Ik kan enorm geboeid zijn door de schoonheid van spelpatronen, door het vakmanschap van spelers of trainers, en door alle intermenselijke processen die zichtbaar of onderhuids een rol spelen. Kijken naar voetbal is een van de weinige activiteiten (nou ja, activiteiten) die voor mij net zo werken als zingen in het koor, skiën, paardrijden en vakantie. Ik laat me er in meeslepen., zelfs bij de wedstrijdjes van mijn kleinzoons. Het is een lichte vorm van verslaving.  Mezelf kennende is dat vreemd, ik ben verder niet zo gevoelig voor verslaving.

Verder vind ik het leuk om over voetballen te denken en te praten. Het is net de samenleving als geheel, maar dan geconcentreerd in een beperkte tijd en ruimte. Dus kun je er heel veel in zien. Dat bevredigt mijn nieuwsgierigheid.

Maar nu naar de kern van de zaak: het WK. Er is heel veel over te zeggen – ik moet me noodgedwongen beperken. Eerst iets over mijn eigen reactie. Waarom laat ik me beïnvloeden door de uitslag van de wedstrijden? Waarom komt mijn ‘neurose’ haarscherp naar voren tijdens de wedstrijden: mijn wat pessimistische, soms bijna cynische instelling, mijn ‘betweterigheid’, mijn oordelen, mijn partijdigheid, mijn verslaving. Waarom vind ik het jammer als Frankrijk en België verliezen? Waarom ben ik, net als iedereen , opgewonden vrolijk als “we” winnen en voel ik me verslagen als “we” verliezen? Waarom ben ik “we”? Waarom vind ik dat überhaupt belangrijk? Mijn verstand zegt me dat het niets betekent in het licht van de eeuwigheid, en dat er wel heel wat belangrijker zaken zijn op de wereld. Maar misschien heeft mijn verstand wel ongelijk. En net als bij iedereen is het mijn tribale kant die overneemt: ik behoor tot de stam die Holland heet.

Het is misschien wel daarom dat de resultaten op een WK belangrijk blijken voor een land. Bij winst is (bijna) het hele land in een feestroes, bij verlies het hele land in rouw. Bekend is dat dit zelfs kan doorwerken in de economie: vertrouwen in de economie, ja zelfs in de politiek neemt toe bij winst, en af bij (vooral vroegtijdig) verlies. Waarmee maar weer is aangetoond hoe belangrijk de tribale bron van onze kracht en macht is voor ons welbevinden en ons identificatieproces. (Voor hen die bekend zijn met The Edge: het eerste niveau, het eerste chakra)

Wat ik ook boeiend vind is dat dit hele WK zich afspeelt in een context van corruptie, omkoping en extreme armoede, maar dat je daar tijdens de wedstrijden zelf en de commentaren daarop verder niets van merkt. We hebben allemaal behoefte aan een droom. Het leven is een spel, en het spel is het leven, zoals ik al vaker heb gezegd. (Samen met Jan Paul van Soest heb ik daar zelfs een boek over geschreven). Dat is een opwekkende gedachte, want dat betekent dat we grote invloed hebben op ons leven ongeacht de omstandigheden.

Maar laat ik nu toch eens concreet worden. Weer hebben de landen met een grote voetbaltraditie, die vrijwel altijd bij ieder WK een centrale rol spelen, de laatste vier bereikt: Brazilië, Argentinië, Duitsland en Nederland. Ja, Nederland. Opmerkelijk.

Van Gaal is een bijzondere man. Hij steekt zijn hoofd boven het maaiveld uit, en doet dat op zijn bekende stekelige manier. Dus moest bij vele journalisten zijn kop eraf. Maar hij kan ons veel leren over leiderschap. Systeem is bij hem dienend, niet overheersend. Ik heb nog nooit een coach gezien die tijdens de wedstrijd, als het even niet goed gaat, niet alleen spelers wisselt, maar ook het spelsysteem, waarbij alle spelers meteen weten wat in het nieuwe systeem hun plaats, taak  en functie is. Hij is begonnen met 5-3-2, toen kwam 4-3-3, toen kwam (tegen Mexico, op het laatst) 3-3-4 en in de laatste wedstrijd leek het wel 3-2-2-3. (Merk op dat hij daar volstrekt onhelder over was voorafgaande aan de wedstrijd – misschien uit tactiek om de tegenstander niet wijzer te maken). Maar uiteindelijk werd het systeem overstegen. Op een gegeven moment liep Robben links, Depay rechts en Sneijder, Kuyt en Blind overal. Interessant. In de laatste minuut voor de strafschoppen werd de keeper gewisseld: de beste man moet de juiste taak krijgen; dat geldt voor Cillisen, voor Krul, voor Kuyt, voor het hele team. Geluk dwing je af – zo heet dat. Van Gaal laat zien dat leiding niet zonder management kan. Geen coach maakt zoveel aantekeningen. Van Gaal laat zien dat leiderschap niet zonder team kan: eerst zijn eigen ‘management’-team – waarin Danny Blind, Patrick Kluivert en Frans Hoek een cruciale rol spelen, en dan zijn spelersteam. Hoe dat laatste team zich ontwikkeld heeft doet mij denken aan hoe groepsvorming kan plaats vinden tijdens diepgaande trainingen of conferenties over persoonlijke groei. Het kan niet anders dan dat Van Gaal het spontane groepsproces zijn werk heeft laten doen, waarbij de leider er alleen maar voor hoeft te waken dat negatieve invloeden (van binnenuit of van buitenaf) geen kans krijgen. Nou ja, alleen maar, dat vraagt best een scherpe blik en krachtig, natuurlijk gezag, En wat compassie is nooit weg natuurlijk. Ik zie Van Gaal’s defensieve houding naar de pers als een uiting van het willen beschermen van de groep. Ik zei het al: er valt veel van hem te leren over leiderschap.

Ik moet het hier helaas bij laten. Er is nog zoveel meer te zien en te vertellen. Maak je eigen verhaal maar, samen met honderden miljoenen Nederlanders en burgers uit andere landen. Er is meer te zien dan je ziet. En of we Argentinië zullen verslaan? Volgens mij hebben “we” een goede kans. Duitsland  is een ander verhaal. Als zij winnen van Brazilië  tenminste. We zullen zien.