Dit wordt een beetje een lang blog. Het bevat de inleiding die ik gisteren heb verzorgd op de expertmeeting ‘storytelling en empowerment’. Ik heb het verhaal wel vaker verteld – dus sommigen kennen het misschien wel. Maar van het gisteren aanwezig publiek (70 mensen) kende nog niemand het, dus dit is voor de lezer die het ook nog niet kent. Gisteren waren de aanwezigen zonder uitzondering geroerd of geïnspireerd – maar mondeling vertellen is wel iets anders dan schriftelijk  – iets verkort – weergeven. Maar misschien heeft u er toch wat aan.  Dit is het verhaal:

‘Compassionate listening’ betekent dat je echt alleen maar luistert, en je zo goed mogelijk in de ander probeert in te leven, en dat je dus niet reageert. Hoe moeilijk dat kan zijn moge onderstaand voorbeeld verduidelijken.

In maart 2001 maakte ik deel uit van een delegatie ‘Compassionate Listening’ in Israël en Palestina. De (eerste) initifada (Palestijnse opstand) was enige maanden geleden uitgebroken en de toestand was gespannen en onveilig. Een oplossing van het Palestijns-Israëlisch conflict leek verder weg dan ooit. Doel van de delegatie (georganiseerd door Mid-East Citizen Diplomacy) was tweeledig: door echt naar mensen van beide kanten te luisteren (slachtoffers en daders, vredesactivisten en onverzoenlijken, linksen en rechtsen, politici, militairen, ambtenaren en ‘gewone’ burgers) de betrokkenen het gevoel te geven dat er aandacht voor hen was, en zodoende een houding van echt luisteren over te dragen en een basis te leggen voor een gesprek tussen tegenstanders; en als delegatieleden zelf te leren echt te luisteren. Hoe moeilijk dat laatste was bleek al in een van de eerste dagen, toen een uiterst conservatief staflid van een Jeshiva, een Joodse religieuze school, op een manier te keer ging over de Palestijnen die alleen maar als racistisch en fascistoide gekenschetst kon worden. We vergaten dan ook onze opdracht, en gingen met haar in discussie. Nodeloos te zeggen dat dit tot niets leidde – alleen maar tot verharding van standpunten.

Enige dagen later hadden we geleerd en ging het beter. Deze keer hadden we een sessie met het hoofd voorlichting van het Israëlische leger. De man kwam in een relatief veilig gedeelte van Jeruzalem, in een beveiligd gebouw de kamer binnen in volle wapenrusting, machinegeweer over zijn schouder. Je hoefde geen psycholoog te zijn om te zien dat hij stijf stond van de stress: gezicht strak, schouders vol spanning en de woorden afgemeten. En hij begon zijn verhaal: een en al verdediging van de Israëlische politiek, en met een volstrekte respectloosheid naar de Palestijnen en hun kant van de zaak. Maar we hadden ons lesje geleerd, en luisterden alleen maar, dit slechts aanvullend met open en belangstellende vragen (niet de kritische, zoals hij van journalisten gewend was, maar de meer algemene zoals: kunt u daar wat dieper op ingaan; of hoe hebt u dat ervaren?). Na een uur werd hij onzeker – hij was een dergelijk gehoor niet gewend – hij was gewend aan kritische vragen (verkapte argumenten) van agressieve journalisten. Geleidelijk echter begon hij te ontspannen, en gleed de stress van hem af als het water van een eend. Hij ging wat makkelijker in zijn stoel zitten, zetten zijn stengun weg, en, na een korte stilte, vertelde hij dat hij zojuist vader was geworden van zijn eerste kind. En dat hij bang was voor de toekomst – hij zou zijn zoon zo graag een veilige en vredige samenleving gunnen, maar was bang dat dit niet zou gebeuren. Je voelde het begrip in de ruimte groeien. Nog een kwartier later boog hij voorover en vroeg ons, verlangend: ‘Vertel eens, wat hebben jullie nu echt gehoord en gezien op de Westoever?’ Hij wilde het echt graag weten, zijn vooroordelen vloeiden weg. Voor het eerst, misschien sinds maanden en jaren voelde hij dat er echt naar hem geluisterd werd, en begon hij bereid te zijn om zelf te gaan luisteren.

Ik wil dit voorval niet idealiseren. Het kan best zijn dat hij, zodra we onze hielen hadden gelicht, weer terug is gevallen in zijn oude manier van denken. Maar ergens zal hij dit moment niet meer vergeten – een moment van begrip en daardoor ‘healing’. Het zaad is gezaaid en het zal ontkiemen wanneer het seizoen er geschikt voor is, met andere woorden: als de tijd er rijp voor is.

Open spreken en open luisteren vanuit een zuivere intentie vraagt moed: de moed om eerlijk te zijn, de moed om kwetsbaar te zijn, de moed om je gevoelens te uiten en de moed om die ander in zijn gevoelens te laten, de moed om elkaar te vinden en ook de moed om teleurgesteld te worden omdat je elkaar niet vindt. Dit speelt in alle relaties: liefdesrelaties even goed als werkrelaties. Maar kwetsbaarheid is de beste bescherming.

Wat heeft dit nu met empowerment te maken? Wel ik denk, doordat we echt hebben geluisterd, dat:

–       wij empowered waren: we hadden geleerd onszelf (met name onze conditionering en reactiepatronen) te beheersen

–       hij empowered was; hij heeft een moment geweten dat zijn verhaal er toe doet.

En als zoiets plaats vind binnen een gemeenschap, dan zal de gemeenschap ook empowered worden. Een goed voorbeeld daarvan is de Hope Flowers School, en zijn Community Develoment Center: https://www.hopeflowersschool.org, https://www.facebook.com/HopeFlowersSchool en mijn eigen verhaal over de Hope Flowers School op YouTube