Nadat ik het eerst vluchtig had doorgekeken heb ik nu het boek van Naomi Klein – This Changes Everything, Nederlands: No Time – eens grondig doorgelezen. Zeer goed geschreven, goed gedocumenteerd, en derhalve zeer overtuigend. Zij laat zien dat we in moordend tempo afkoersen op een ecologische ramp van onvoorstelbare omvang. De nog steeds eenzijdige gerichtheid op economische groei en de ideologie van de vrije markt hebben dat als noodzakelijk gevolg. Goedkope arbeid in China en andere landen, de onbeperkte beschikbaarheid van fossiele brandstoffen, en ons wereldhandelssysteem (handelsverdragen) dragen daar eveneens toe bij. (In verband met dit laatste: het bijna afsluiten van een nieuw handelsverdrag tussen Europa en Amerika, het TTIP, vormt wat dit betreft een sluitstuk, en zal waarschijnlijk de democratische bevoegdheden van regeringen, bijvoorbeeld om ecologische maatregelen die hout snijden te nemen, verder uithollen. Zie bijvoorbeeld Bas Eickhout in NRC/Handelsblad, 9 februari 2015). Op één punt wijkt mijn mening af van die van Klein: zij denkt dat we de opwarming nog binnen de grens van 2 graden kunnen houden, als we nu massaal zouden handelen. Afgezien van het feit dat dit niet zal gebeuren lijkt me dat al een gepasseerd station. Reeds in 2008 stelde Jan Paul van Soest op goede gronden dat een opwarming tot 4 graden veel waarschijnlijker zou zijn. Intussen lijkt dat vrijwel zeker, en gaat het dus meer om de vraag of we binnen de vier graden blijven of niet, en misschien wel om heel andere vragen. Klein draagt daarmee bij tot de mythes die zij zegt juist te willen bestrijden.
Ze laat zien dat we het voor de oplossingen niet moeten hebben van onze politieke en zakelijke leiders. In tegendeel. Door de mythe dat (duurzame) economische groei samen kan gaan met de oplossing van het klimaat probleem dragen ze niet bij tot de duurzaamheid van deze wereld maar verergeren ze de probleem juist. Een goed voorbeeld daarvan treffen we in NRC/Handelsblad van 28 januari – Red het klimaat en de economie. In dit artikel betogen Andrew Steer (World Resources Institute) en Chad Holliday (Commissaris bij Shell) dat er maatregelen mogelijk zijn die zowel de economische groei bevorderen als het klimaatprobleem oplossen. Hoewel hun voorstellen op zichzelf niet onzinnig zijn, is hun conclusie volstrekte onzin. Dat weten ze zelf natuurlijk ook wel (of niet?). Hoe dom kun je zijn – of is dit gewoon kwade trouw?
Ook van onze mecenassen, de Bill Gatesen en de Richard Bransons van deze wereld, moeten we het niet hebben, evenmin als van een deel van de Milieubeweging of de groene politieke partijen. Zij allen gaan uit van de zojuist omschreven misvatting. Te onzent zien we dat recentelijk weer bij de plannen voor een gasboring op en bij Terschelling, plannen die gesteund worden door milieuactivist Wouter van Dieren. De man lijkt zelf wel een fossiel geworden. Hij is in elk geval niet erg met zijn tijd mee gegaan.
ECONOMISCHE GROEI KAN NIET MEER. ECONOMISCHE GROEI KAN NIET MEER. ECONOMISCHE GROEI KAN NIET MEER. ECONOMISCHE GROEI KAN NIET MEER. ECONOMISCHE GROEI KAN NIET MEER.
Dit kan niet vaak genoeg gezegd worden. Dat schept natuurlijk wel een gigantisch probleem (naast het ecologische) want hoe kunnen we dan een wereld scheppen waarin iedereen in zekere welstand leeft en een zinvolle bijdrage kan leveren? En hoe kunnen we in een krimpende economie onze democratische rechtstaat behouden? Omdat dit probleem werkelijk heel lastig oplosbaar is wordt het niet benoemd. Dan hoeft er dus ook niet over te worden nagedacht. Sterker nog, alle politici overal te wereld blijven streven naar economische groei.
Natuurlijk is een bloeiende economie denkbaar die zowel het wereldwijde armoede vraagstuk als het klimaatprobleem oplost. Dan moeten we denken aan een circulaire economie, die ALLE grondstoffen hergebruikt (cradle to cradle) en geheel draait op duurzame energiebronnen (wind, zon en water). Maar daar zijn we zowel technisch als economisch nog lang niet, en om daar te komen zijn enorme investeringen nodig. Die dragen op zichzelf nog geruime tijd bij aan het klimaatprobleem en vragen grote opofferingen. Niettemin moet dat toch gebeuren – en dat betekent dat de rest van de economie nog verder moet krimpen. We zullen er niet komen zonder desinvesteringen.
Kortom, we zitten vast. Wat nu? Daarover de volgende keer.
Een interessante vraag, hoe kunnen we een zekere welstand scheppen waarbij iedereen een zinvolle bijdrage aan de wereld kan leveren.
Bij mij komt meteen het idee op van het basisinkomen. Het basisinkomen is een concept waarbij iedereen een door de overheid verstrekt minimaal inkomen ontvangt. Een minimum inkomen waarmee de allernoodzakelijkste uitgaven als voeding en huisvesting mee kunnen worden gedekt. Daarmee krijgt iedereen vrijheid om zich te richten op zaken die echt belangrijk voor henzelf zijn. Dan kunnen we kiezen om te leven vanuit onze unieke persoonlijke waarden. Sommigen zullen meer willen gaan verdienen terwijl anderen zich richten op eigen creatieve uitingen, of gaan activiteiten ontplooien die wezenlijk bij hen zelf past, wat in het huidige systeem vaak economisch onhaalbaar is. Het zal de creativiteit de kleinschaligheid en de lokale economie veranderen en doen groeien, daarnaast ontstaat er een eerlijkere verdeling van arbeid (en inkomen). Ook de zorg voor kinderen, zieke ouders of hulpbehoevende buren werkt veel eenvoudiger. Naast dat het basisinkomen de overheid geld kost, bespaart het enorm op zorg want (welvaarts)ziekten als burnout, stress, alcohol en drugsmisbruik zullen snel afnemen. Op wikipedia lees je er meer over het basisinkomen https://nl.wikipedia.org/wiki/Basisinkomen Ik geloof, nee ik vertrouw er zelfs op dat de mens en dus de economie dan echt gaat veranderen. De verandering komt namelijk van onderaf, vanuit de burger zelf. Door de invoering van het basisinkomen kunnen we echt zelf vorm gaan geven aan ons eigen leven en verantwoordelijkheid nemen voor de wereld om ons heen. Welzijn, solidariteit en democratie zal in alle delen van de maatschappij wezenlijke inhoud krijgen.