Dezer dagen kwam ik een artikel tegen van Miriam de Rijk in De Groene Amsterdammer (19 november j.l.) waarin ze het failliet van het huidige werkloosheidsbeleid van de overheid aantoont. Ze noemt daarentegen twee maatregelen die aanzienlijk effectiever zouden zijn. Een daarvan (arbeidstijdverkorting) heb ik in het vijfde deel van deze serie genoemd, maar een ander heb ik daar totaal over het hoofd gezien. Het is het scheppen van overheidsbanen of gesubsidieerde banen in de sectoren waarin op een heel onprettige manier bezuinigd is: zorg, onderwijs, sociale dienstverlening, cultuur, onderhoud aan de infrastructuur. Dit kan geschieden zonder toename van het overheidstekort, namelijk door de belastingen te verhogen (direct en indirect – met name inkomstenbelasting en ecotax) of niet te verlagen.  Het argument dat dit de groei zou afremmen is – helaas – ten dele onjuist, want wat er door belastingheffing aan consumptiekracht  afgaat komt er weer bij door de toenemende bestedingsmogelijkheden van de overheid en de nieuwe werkenden. Onderzoek wijst uit dat minstens 60% van de bevolking onder deze voorwaarden niet tegen een belastingverhoging is. Lees het boek van Miriam de Rijk, dat net is uitgekomen (51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie).

Zo langzamerhand kom ik aan het einde van deze serie over economische groei. Maar voor dat ik tot een conclusie kom wil ik eerst nog ingaan op twee aspecten van de eerbied waarover ik het in het vorige blog heb gehad. Te weten: Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste en Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.

Om met het laatste te beginnen: dat is de basis van compassie: medeleven met onze medemensen. Zonder compassie kan de ideale samenleving, waar ik het vorige keer over had, niet tot stand komen. Compassie vloeit voort uit het oude Christelijke ideaal van naastenliefde: niet alleen je naaste maar ook je vijanden liefhebben. Maar helaas is liefde niet iets waartoe je zonder meer kunt besluiten. Liefde valt echter wel te leren. Je kunt oefenen op jezelf, te beginnen met die dingen van jezelf te omarmen waar je eigenlijk niet blij mee bent. Zoals een liefhebbende ouder van zijn of haar kind kan houden, ook al doet het iets of heeft het eigenschappen waar die ouder moeite mee heeft. Ook kun je liefde oefenen door solidariteit en dienstbaarheid. In mijn boek ‘Op weg naar jezelf . . .’ ga ik hier verder op in. Het is waard er voor te gaan, want zoals Krishnamurti zegt: “Als u geen liefde bezit – niet in kleine druppels maar in overvloed – als u er niet vol van bent – dan zal er onheil over de wereld komen.” Dat zien we al gebeuren.

Dan iets over Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste. Met de secularisering van onze samenleving  zijn wij mensen verweesd geworden. De instituties uit het tijdperk van de verzuiling hebben aan belang ingeboet. We voelen ons niet meer veilig en geborgen. Onze zekerheden zijn weggevallen en twijfel aan alles is de norm geworden. Dat heeft een grote vrijheid geschapen, maar de prijs daarvoor is angst en een extreme behoefte aan veiligheid. Met het verdwijnen van het geloof is de onzekerheid over wat er na onze dood gaat gebeuren, en daarmee de angst voor de dood, toegenomen. Als reactie daarop hechten velen van onze broeders en zusters aan hun materiële bezit, of zoeken hun heil bij populistische volksmenners die schijnzekerheden prediken, of bij fundamentalisme en extremisme.

Onder deze condities is het bijzonder moeilijk voor politieke partijen en hun politici om andere doelen dan economische groei centraal te stellen. Wat we als samenleving nodig hebben is wijsheid en een nieuwe spiritualiteit: spirituele ontwikkeling in plaats van materiële groei van de welvaart. Gelukkig zijn er in toenemende mate mogelijkheden voor spirituele ontwikkeling voorhanden. Ik denk aan de vele Oosters geïnspireerde trainingen en cursussen (yoga, tai chi, meditatie), aan evangelische geloofsgemeenschappen en aan de transpersoonlijke psychologie. Het taboe op spreken over BDE’s (Bijna Doods Ervaringen) neemt af, mede dankzij het werk van Pim van Lommel. “There are more things between heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy” (Shakespeare, Hamlet). Vele boeken en films getuigen daarvan. Tegelijkertijd is er een grote weerstand vanuit sceptische hoek tegen alles wat je niet zintuigelijk kunt waarnemen en meten.

Zonder spirituele verdieping zal er van vrijwillige vermindering van de op het BBP gebaseerde groei weinig terecht komen. Dan zullen we ingehaald worden door de ontwikkelingen vanuit de buitenwereld, en zal de economie crashen en kunnen we een zachte landing vergeten. We zullen zien, maar wanneer?