Zaterdag j.l. hebben wij met ons koor (en drie solisten, een kinderkoor, een kamerorkest en een symfonieorkest) het War Requiem van Benjamin Britten uitgevoerd in het Concertgebouw in Amsterdam. Dat was zowel voor het publiek als voor ons een bijzondere en bij tijd en wijle schokkende en ontroerende ervaring.

Dit War Requiem is een ingenieuze combinatie van klassieke requiem teksten en de gedichten van de oorlogsdichter Wilfred Owen. Citaat (dit gaat over Abraham, die op instructie van God zijn zoon Isaac moet offeren op de brandstapel):

When lo! – an angel called him out of Heaven, saying: Lay not thy hand upon the lad, neither do anything to him. Behold, a ram, caught in a thicket by its horns; offer the Ram instead of him. . . But the old man would not so, but slew his son, and half the seed of Europe, one by one.

Dit citaat is, als je het tot je laat doordringen, al schokkend genoeg, maar op de muziek van Britten, met de liefelijke stemmen van de engelen contrasterend met de duistere muziek van het symfonieorkest, de paradijselijke stemmen van het jongenskoor (Quam olim Abrahae pomisisti et semini ejus – zoals God beloofd heeft aan Abraham en zijn nageslacht, namelijk bescherming), en met het eindeloos herhaalde half the seed of Europe, one by one is het werkelijk huiveringwekkend. En dat was nog maar één moment uit het hele opus.

En ja, ook vandaag de dag sturen we nog steeds onze zonen de oorlog in. In Syrië, in de beide Korea’s, in het Midden-Oosten, op vele plaatsen in de wereld. Maar het is feitelijk erger. We hoeven niet eens gestuurd te worden om geweld te gebruiken, we doen het wel uit onszelf. Brandweerlieden, politiemannen, verpleegkundigen, medici – zij allen worden in toenemende mate bedreigd door geweld bij het uitoefenen van hun beroep, verbaal, maar ook daadwerkelijk. En vanmorgen opende Trouw met een bericht waaruit blijkt dat politici,  raadsleden, kamerleden, ministers en burgemeesters ook in toenemende mate met geweld of de dreiging daarmee te maken hebben. Wie wil in godsnaam nog zo’n beroep uitoefenen? De oorlog is dicht bij huis gekomen.

We weten niet precies om hoeveel mensen dit gaat, maar het lijkt me zo langzamerhand meer dan een randverschijnsel. Waar komt al die woede, die haat dat geweld nu vandaan? Daarop heb ik uiteraard niet het uiteindelijke antwoord, maar het lijkt me dat in elk geval teleurstelling en  angst voor de toekomst (onbewust) een rol spelen. Ons hele leven is ons voorgehouden, dat de wereld morgen beter zal zijn dan vandaag, dat we allemaal welvarender zullen worden, en dat er voor ons gezorgd zal worden als het een keer misgaat. Kortom, dat we zelf daarvoor eigenlijk niets hoeven te doen. Jarenlang zijn we in de watten gelegd en betutteld en werd alles voor ons geregeld.  En nu blijkt dat allemaal op losse  schroeven te staan, worden we ineens aangesproken op onze eigen verantwoordelijkheid en wordt de toekomst steeds onzekerder. En voor velen komt daar nog bij dat ze al die tijd niet gezien zijn en respectloos zijn behandeld, zowel thuis als op het werk. Tja, dan zou ik ook erg kwaad worden.

En hoe kan dit euvel worden bestreden? Dat is de verkeerde vraag; dit kan niet bestreden worden, want strijd is oorlog en oorkog is geweld. Natuurlijk kunnen door repressie de ergste uitwassen tijdelijk onderdrukt worden. Maar als we willen toegroeien naar een waardige wereld, dan zullen we hoe dan ook met deze mensen in contact moeten komen, en proberen te begrijpen wat hen bezielt. Een goed begin is om in contact te komen met mezelf, met de woede, onzekerheid en teleurstelling in mezelf. Dat zal me helpen de ander te zien en niet te vervallen in wij-zij denken: ik sta aan de goede kant en zij aan de verkeerde.

En daarna? Vertrouwen:

De zachte krachten zullen zeker winnen 
in ’t eind — dit hoor ik als een innig fluistren 
in mij: zoo ’t zweeg zou alle licht verduistren 
alle warmte zou verstarren van binnen.                       (Henriette Roland Holst-van de Schalk.)