Een thema voor hemelvaartsdag
In mijn vorige blog heb ik een aantal aanwijzingen gegeven met behulp waarvan we het archetype van de wijze (gids, meester, onderzoeker) in onszelf kunnen ontdekken. In dit blog deel ik enkele inzichten waartoe ik zelf door dit proces gekomen ben.
Om te beginnen: wijsheid is geen gevoel. Het verschilt van begrippen als compassie en liefde die wel een sterke gevoelscomponent hebben. Het lijkt meer op een kwaliteit als moed: een manier van antwoorden op de buitenwereld. Dat antwoord is bij wijsheid altijd gebaseerd op intuïtie, niet op kennis of ervaring. Kennis en ervaring vormen niet in elke situatie een geschikte leidraad, daar de omstandigheden van een nieuwe situatie nooit helemaal overeenkomen met die van eerdere situaties.
Mijn ervaring met intuïtie is dat het niet zo makkelijk te onderscheiden is van invallen die gebaseerd zijn op ervaring, kennis, of probleem-analyse. Maar zoals men zegt: wijsheid komt met de jaren, en op den duur leer je dat onderscheid wel maken. In mijn ervaring komt intuïtie altijd met gevoelens van juistheid en zekerheid die bij reacties gebaseerd op andere bronnen – als we de tijd nemen er bij stil te staan – ontbreken. Bovendien is het voor zover ik me kan herinneren nooit gebeurd dat mijn uitspraken of beslissingen als ze gebaseerd zijn op intuïtie slecht uitpakken voor mij of anderen – integendeel, ze blijken altijd heilzaam, wat je van reacties gebaseerd op kennis of ervaring niet steeds kan zeggen. Vandaar dat ik me in mijn leven vaak geleid of gedragen voel. Door wie? Interessante vraag.
Wijsheid opent de deur naar diepere bronnen van weten: het geweten dat vooraf gaat aan conditionering, en een weten over de wereld om ons heen. Zo kunnen we door middel van wijsheid open gaan staan voor het mysterie: dat wat we niet kunnen begrijpen met ons verstand en gevoelens van ontzag, eerbied en ontroering oproept. Wijsheid doet ons inzien dat er aan de wereld om ons heen fysieke en mystieke wetten ten grondslag liggen en dat op die manier de scheppende oerkracht – het Systeem*) – zich aan ons openbaart. Zo vormt wijsheid ook de bron van eenheidsbewustzijn en verschaft het ons toegang tot de subtiele, onzichtbare werelden.
Er is meer over te zeggen, met name over wat de manifestatie van onze wijze in de weg staat. Daarover een volgende keer.
*) Systeem! Gij spitst geen oog of baard
en draagt geen slepend kleed;
hij die in u een mens ontwaart
misvormt u naar zijn eigen aard
waar hij ook niets van weet.
Systeem, ik noem u dus geen God,
geen Heer of ander Woord
waarvan men gave en gebod
en wraak wacht en tot wiens genot
men volkeren vermoordt.
Systeem! Lijf dat op niets gelijkt,
aard van ons hier en nu,
ik voel mij diep door U bereikt
en als daardoor mijn tijd verstrijkt
ben ik nog meer van U.
(Leo Vroman, Psalm 1)
Maar als intuïtie niet het blindvaren op Systeem 1 is, wat is het dan wel? Daarvoor moeten we te rade gaan bij de transpersoonlijke psychologie (Jung, Wilber, en vele anderen). Intuïtie blijkt dan een onmiddellijk inzicht te zijn dat juist niet gebaseerd is op associatie, interpretatie, ervaring of redelijk denken. Het doet zich vaak voor als een inval ‘out of the blue’. Het vereist training en zelfreflectie om bij zichzelf te leren onderscheiden tussen intuïtie en invallen van andere oorsprong. Over de vraag of intuïtie altijd ‘correct’ is, is het laatste woord overigens nog niet gesproken.